Ấu trùng sán lợn

Bệnh ấu trùng sán lợn là hậu quả của sự xuất hiện những ấu trùng sán lợn (Cysticercus cellulosae) trong cơ thể người (chủ yếu trong cơ, trong não, trong mắt,…), có bệnh nhân mang đến 300 nang dưới da. Thông thường phân bố như sau: vùng lưng ngực: 36.6%; tay: 28.8%; đầu, mặt cổ: 18.2%, chân: 17.4%,…đa số bệnh nhân có ấu trùng ở cơ (98%) kèm theo có ấu trùng trong não.

Tại Việt Nam có khá nhiều loại sán dây ký sinh và gây bệnh trên nhiều vật chủ khác nhau, nhưng chủ yếu 3 loại sán dây gây bệnh cho người là sán dây bò (Taenia saginata) và 2 loài sán dây lợn (Taenia solium và Taenia asiatica). Riêng đối với Taenia asiatica mới được đề cập nhiều trong 5 năm trở lại đây, T.asiatica là một loài sán dây được phát hiện ở Đài Loan, Hàn Quốc, Indonesia, Việt Nam, Trung Quốc, miền tây Thái Lan và Malaysia -  những nơi mà người dân có thói quen ăn các tạng của lợn bệnh chưa được nấu chín.

Bệnh ấu trùng sán lợn do ăn phải thức ăn bị ô nhiễm có nhiễm trứng sán dây lợn hoặc ấu trùng sán lợn (như thịt lợn gạo) chưa được nấu chín kỹ. Do đó, nguyên nhân dẫn đến việc bệnh vẫn còn lưu hành ở nhiều nơi trên thế giới trong đó có Việt Nam chủ yếu là do thói quen ăn uống không vệ sinh như ăn sống (như rau sống, gỏi, tiết canh) hoặc ăn các loại thịt không được chế biến kỹ (nem thính, nem chua…)

Người mắc ấu trùng sán lợn có 2 loại: 

• Sán dây trưởng thành: Khó chịu, bứt rứt, có những đốt sán tự rụng theo phân ra ngoài, đốt sán là những đoạn nhỏ, dẹt, trắng ngà như xơ mít.
• Nhiễm ấu trùng sán: Nổi sần, nổi cục trên da, xuất hiện các cục tại hốc mắt, mi mắt, trong kết mạc, thủy tinh thể, một số trường hợp ấu trùng ký sinh trong não gây đau đầu, co giật, động kinh…

• Người hay ăn đồ ăn sống, không đun chín uống sôi
• Người sống trong môi trường chăn nuôi lợn không sạch sẽ, không vệ sinh hàng ngày.

Thông thường, trứng và ấu trùng sán lợn sẽ chết khi thức ăn được nấu ở nhiệt độ trên 75⁰C trong vòng 5 phút hoặc đun sôi 100⁰C trong 2 phút.

Để phòng ngừa bệnh Ấu trùng sán lợn chúng ta cần thực hiện các biện pháp sau

• Thực hiện “ăn chín, uống sôi”, ăn thức ăn được nấu chín không ăn các thực phẩm còn sống như thịt lợn tái, tiết canh…sẽ có nguy cơ nhiễm sán dây trưởng thành; ăn các loại rau sống không đảm bảo vệ sinh có nguy cơ mắc bệnh ấu trùng sán lợn.
• Quản lý nguồn chất thải từ phân tươi, nhất là ở những vùng có người nhiễm sán dây lợn trưởng thành trong ruột. Sử dụng hố xí hợp vệ sinh, người có sán dây lợn trưởng thành trong ruột phải được điều trị, không phóng uế bừa bãi để tránh nguồn lây ra cộng đồng.
• Các hộ chăn nuôi lợn phải thực hiện đúng quy trình chăn nuôi, không nuôi lợn thả rông.
• Quản lý chặt chẽ tiêu chuẩn vệ sinh các lò mổ lợn và vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm.

Các xét nghiệm chẩn đoán bệnh sán dây lợn:

• Phát hiện sán trưởng thành: 
  • Phát hiện kháng nguyên trong phân bằng kỹ thuật ELISA
  • Phát hiện các đốt sán đi theo phân hoặc ra tự nhiên ở hậu môn
• Phát hiện bệnh ấu trùng sán lợn:
  • Sinh thiết các nang sán dưới da tìm ấu trùng sán dây lợn.
  • Chụp cắt lớp vi tính (CT Scanner) não tìm các hình ảnh đặc hiệu (các nang sán là những nốt dịch có chấm mờ, kích thước 3-5mm, đôi khi nang có kích thước lớn đến 10mm, rải rác có nốt dạng vôi hóa).
  • Chẩn đoán huyết thanh học (ELISA) phát hiện kháng thể và kháng nguyên ấu   trùng sán dây lợn trong huyết thanh bệnh nhân

Thời điểm cần xét nghiệm bệnh sán dây lợn:

• Xuất hiện các triệu chứng bứt rứt khó chịu do đốt sán tự rụng, thải ra ngoài qua hậu môn hoặc theo phân khi đi vệ sinh (đốt sán có màu trắng ngà như xơ mít), rối loạn tiêu hóa nhẹ, đau bụng kéo dài...
• Có dấu hiệu ấu trùng sán lợn nổi sần, nổi cục trên da, xuất hiện các cục tại hốc mắt, mi mắt, trong kết mạc, thủy tinh thể…kích thước bằng hạt gạo, hạt đỗ, di động, không ngứa, ko đau
• Có dấu hiệu mà bác sĩ nghi ngờ do ấu trùng sán lợn gây ra trên não như: co giật, động kinh, rối loạn trí nhớ hoặc đau đầu dữ dội

Bệnh nhân cần phải được chẩn đoán sớm và điều trị kịp thời ngay khi phát hiện có đốt sán thải ra để tránh bị bệnh ấu trùng sán lợn. Việc điều trị bệnh ấu trùng sán lợn phải thực hiện ở cơ sở y tế với trang bị phương tiện cấp cứu và phải được theo dõi.

Bệnh sán dây lợn được điều trị khỏi hoàn toàn bằng các thuốc Praziquantel  và Albendazole theo sự chỉ định của bác sĩ.

• Bệnh nhân mắc sán trưởng thành: Dùng Praziquantel 10 – 15 mg/kg cân nặng (Dùng 1 liều duy nhất)
• Bệnh nhân mắc ấu trùng sán lợn:
  • Dùng Albendazole: 15 mg/1kg cân nặng x 30 ngày/1 đợt, dùng từ 2 đến 3 đợt, mỗi đợt cách nhau 20 ngày
  • Dùng Praziquantel: 30mg/kg cân nặng x 15 ngày/1 đợt, dùng từ 2 đến 3 đợt, mỗi đợt cách nhau 10 – 20 ngày